موسیقى-غنا از دیدگاه رهبر معظم انقلاب

...اما در مورد موسیقى،باید اعتراف کنم هنوز در این مساله ما آن پاسخ روشن و کامل را نداریم،لا اقل من ندارم.در گذشته،[و الآن نیز بر آن عقیده هستم].روى این جمله تکیه مى‏کردیم که آهنگ مخصوص مجالس لهو،گناه و حرام است...آن وقتها ما فکر مى‏کردیم آهنگ‏هاى ترانه‏اى،مخصوص مجالس لهو است...اما دستگاهها،فرض کنیم دستگاه شور یا ابو عطا یا همایون و امثال آن چطور؟همه‏ى کسانى که حنجره‏ى آنها یک نوایى را بیرون داده،با یکى از همین دستگاههاى دوازده‏گانه بوده است.پس این حرام نیست و اصلا موسیقى همین آهنگها و ریتم‏هاى مخصوص است...اینها حرام نیست مگر آن که باز در لابلاى آن یک چیزى بگنجانند که آن حرام باشد. ⁽²⁶⁾ و ⁽²⁷⁾

بعدها یک حرفى پیدا شد که خود ما هم،بصورت یک احتمال مى‏گفتیم-وقتى که حضرت آقاى منتظرى در طبس تبعید بودند...ایشان هم همین حرف رامى‏گفتند-...وقتى ایشان گفتند در ذهن ما قوى‏تر شد،آن حرف این بود که بگوییم:غنا که در شرع اسلام حرام است، اشاره به شکل ندارد بلکه اشاره به محتوى مى‏کند.اصلا وقتى مى‏خواهید به دنبال غنا بگردید،آن آهنگ را از لحاظ شکل مطالعه نکنید تا بگویید حرام است‏یا حلال است،بلکه آهنگ را به لحاظ محتوى مطالعه کنید.یعنى غنا یک امر محتوایى‏ست،نه یک امر قالبى.اگر شما با زیباترین ترانه‏ها یا هر کیفیتى یک محتواى توحیدى را بیان کنید،این حرام نیست.اما اگر مثلا با همان آهنگ متین و موقر همایون و با یک لحن خیلى عادى یک چیز حرام و گناهى را بیان کنید،این غناست.البته این به عنوان فتوا نبود...و ما هم مسجلا نمى‏گفتیم... ⁽²⁸⁾

این حرفى بود که آن وقت‏براى ما مطرح بود لکن الآن...آنچه مطرح است اینست که از قول امام نقل شد:که ایشان در مورد بعضى از آهنگهایى که حتى با ساز همراه بود،فرمودند این مقدار اشکالى ندارد...چنین استنباط کردیم که نظر امام بر اینست که:ساز بطور مطلق حرام نیست و ترانه هم همینطور.یعنى ترانه‏اى که محتواى درستى دارد و با یک ساز ملایمى همراه است،این اشکالى ندارد.اما اگر یک ساز جلفى بود و محتواى نادرستى هم داشت،هر کدامش موجب حرمت مى‏شود.

البته این را هم باید عرض کنم که سازها عموما انسان را مقدارى از حالت جد خارج مى‏کند و از حق نباید گذشت که آهنگ این چنین است.مگر آنکه آنچنان محتوایى داشته باشد که نگذارد،مثل قرآن،یعنى آهنگ قرآن این هنر را دارد که...به آنچه قرائت‏شده جان مى‏دهد و آن را در نظر انسان برجسته‏تر مى‏کند و کلمه به کلمه را در مغز مى‏نشاند،مثل آبى در روح جریان پیدا مى‏کند،لذا آن حالت منفى ناشى از صداى خوش مثلا شیخ مصطفى اسماعیل را از بین مى‏برد...همین سرود مرحوم شهید بهشتى...من خودم وقتى بار اول شنیدم با توجه به خاطرات و سوابق ذهنى که تاثیرات آهنگ و موسیقى براى من بیش از یک آدم معمولى‏ست و محتوى در من یک اثر بیشترى مى‏گذارد تا آن آدمى که به آن اندازه با مساله آشنایى ندارد، دیدم این ترانه مرا کاملا از حالت جد خارج مى‏کند و الآن هم وقتى گذاشته مى‏شود،مى‏روم در عالم ذهنیات...یک چیزى که شاید خیلى لطف نداشته باشد. ⁽²⁹⁾

(سئوال بعدى اینست که:هنوز موضع مشخصى در مورد موسیقى در جامعه‏ى اسلامى اتخاذ نشده است و نحوه‏ى برخورد از سوى مسؤولین و آیات عظام در این مورد متفاوت است،چرا؟) ⁽³⁰⁾

پاسخ:این از آن اشکالات کاملا وارد است و من تصدیق مى‏کنم که ما خیلى زودتر از این بایستى تکلیف موسیقى را روشن مى‏کردیم.البته من یک جمله به شما بگویم،آن چیزى که در اسلام حرام است،غناست،نه موسیقى،موسیقى هر آهنگ و صدایى است که از حنجره یا وسیله‏اى،به یک شکل حساب شده بیرون مى‏آید.اما آن چیزى که حرام است نوع خاصى از موسیقى‏ست که غنا باشد.علت اینکه نظرات مختلف است،این است که در مورد غنا،ما آیات و روایات صریح که مشخص کند غنا چگونه چیزى‏ست،نداریم،لذا استنباط فقهى از غنا متفاوت است.مثلا مرحوم آیت الله العظمى بروجردى رضوان الله علیه معتقد بودند:غنا آن چیزى‏ست که مخصوص مجالس لهو باشد یعنى آن آهنگها و آوازهایى که فقط در مجالس لهو و خوشگذرانى خوانده مى‏شود،حرام است و لو اینکه در بیرون مجلس لهو خوانده بشود.و ما آن‏زمان که مرحوم آیت الله بروجردى حیات داشتند،این را تطبیق مى‏کردیم با آن آهنگها و ترانه‏هایى که در آن وقت معمول بود اینها را ما قدر مسلم از غنا مى‏دانستیم ولى موارد دیگر مسلم نبود.

حضرت آیت الله العظمى منتظرى نظر خیلى جالبى در باب غنا دارند من وقتى ایشان در طبس تبعید بودند،به دیدنشان رفتم و اولین بار آنجا از ایشان شنیدم.ایشان مى‏گویند:غنا یک امر محتوایى‏ست و از آیاتى که در قرآن هست و در روایات به آن آیات استناد شده،ایشان استنباط مى‏کنند که غنا یک امر محتوایى است.یعنى اگر شما یک چیزى را به آواز بخوانید که محتواى بدى داشته باشد،حرام است،البته با همان آواز و آهنگ خاص موسیقى.لکن اگر محتواى خوبى داشته باشد و«لهو الحدیث‏»و«لیضل عن سبیل الله بغیر علم‏»نباشد،این غنا نیست و حرام نمى‏باشد.

البته این را ایشان آن وقت‏به صورت قطعى بیان نکردند بلکه نظر فقهى‏شان را به ما گفتند که بعد ما هم از قول ایشان در بسیارى جاها نقل کردیم.و در این اواخر من به خود ایشان گفتم شما این نظرتان را بیاد دارید که آنوقت‏به ما گفتید؟و ایشان گفتند:بله،که معلوم مى‏شود الآن نظرشان همان است و تغییر نکرده.اما در مواردى که شبهه وجود داشته باشد که آیا این مثلا غنا هست‏یا غنا نیست،طبق اصطلاح متدیک علماى اصول،این‏«شبهه‏ى مفهومى‏»ست و در شبهه‏ى مفهومى،بیشتر بزرگان و علماى علم اصول،برائت جارى مى‏کنند، یعنى هر جا که ما شک کردیم که آیا این غنا هست‏یا نیست،باید بگوییم غنا نیست و حرام نیست. (پس شما براى اینکه یک چیزى را بخواهید گوش کنید،کافى‏ست‏شک کنید که غنا هست‏یا نیست! ^(×) ) و لیکن ماوراى این همه،خیلى لازم است که ما در این زمینه کاردرستى بکنیم و این به عهده‏ى فقهاى ماست.من بارها این مطلب را به برادران بزرگ خودمان از فقها و اساتید گفته‏ام که ما فعلا وقت نمى‏کنیم بنشینیم این مسائل را بررسى کنیم و واقعا امروز مجال کار علمى و فقهى نداریم.لذا برادرانى که در قم از زمره‏ى فقها و آگاهان از رموز اسلامى هستند،باید بنشینند،مساله‏ى غنا و موسیقى را براى مردم حل کنند. ⁽³¹⁾

از زحمات آقاى توکلى باید حقیقة سپاسگزارى کرد که ایشان فرآورده‏ى بسیار ذیقیمتى را براى انقلاب فراهم کردند.یعنى هر یک از این ترانه‏ها و سروده‏هایى که خوانده شد،فرآورده و محصولى‏ست‏براى انقلاب.و این سرود:از طرفى شعر،از طرفى آهنگ و از طرفى تشکیل گروه سرود و اجراء با این انتخاب خوب،هر کدام به نوبه‏ى خود حقیقة یک هنر است که باید از این مرد زحمتکش و صبور-که بدون صبر و خون دل خوردن اینطور چیزها درست نمى‏شود-تشکر کرد و تبریک گفت که الحمد لله خوب توانستند از عهده برآیند.یکایک این عزیزان هم که در گروه سرود هستند،کارشان را خیلى خوب انجام مى‏دهند،هم این آقازاده‏اى که الآن خواند و هم آن آقایى که سرود قبل از ظهر را خواند،اینها را من،هم در تلویزیون دقت کردم هم حالا،حقیقة مثل خواننده‏هاى حرفه‏اى،ژست‏ها و حرکات و کارهایشان نشان پختگى‏ست که با آنها کار شده است.صدایشان نیز خیلى متناسب است چون در همخوانى‏ها صداى نامتناسب کار را خراب مى‏کند،لکن شما صداهاى متناسب پیدا کرده‏اید و همه‏ى صداها هم خوش.ایشان این همه ما شا الله جوان و نوجوان خوش صدا و یکدست از لحاظ صدا پیدا کرده‏اند.از یکایک این عزیزان تشکر مى‏کنم.بخصوص و از همه بیشتر از خود آقاى توکلى تشکر مى‏کنم و از آن آقا هم که آن نى خوبشان را آرام آرام و چاشنى‏وارمى‏نواختند-که واقعا باید همینطور باشد،چون ساز در مجموعه‏ى سرود،حکم نمک طعام را دارد و لذا نباید زیادى بکار برود.اثر اصلى متعلق به نفس انسان است و این نفس انسانهاست که آن تاثیر اساسى و مضمون همه کس فهم را دارد. ⁽³²⁾

 

26) -مراسم دیدار اعضاى‏«واحد فرهنگى روزنامه جمهورى اسلامى‏»،26/11/1360.

27) -مثل چهچه‏ها و غلت‏هاى خیلى زیاد.

28) -مراسم دیدار اعضاى‏«واحد فرهنگى روزنامه جمهورى اسلامى‏»،26/11/1360.

29) -مراسم دیدار اعضاى‏«واحد فرهنگى روزنامه جمهورى اسلامى‏»،26/11/1360.

30) -جلسه‏«پرسش و پاسخ‏»در دانشگاه،25/9/1366 (این جزوات جداگانه تحت عنوان‏«پرسش و پاسخ‏»توسط روابط عمومى نهاد ریاست جمهورى چاپ شده است.)

×) -این جمله طبق ضبط نوار،با لحن شوخى ادا شده است.

31) -جلسه‏«پرسش و پاسخ در دانشگاه‏»،25/9/1366.

32) -صحبت پس از اجراى‏«برنامه سرود خوانى در استاندارى شیراز»،7/9/1366.

 

منبع:هنر از دیدگاه مقام معظم‏رهبرى حضرت آیت الله خامنه اى