اجتهاد به جای ازدواج!

ازدواج دیرهنگام یا حتی تجرد مادام العمر، از قدیم الایام در میان روحانیون نیز وجود داشته. هرچند که این موضوع به ندرت دیده شده اما با این همه، علما نیز مانند سایر اقشار جامعه به دلایل گوناگون که مهم ترین آن مربوط به بحث درس و تدریس و گرفتن درجه اجتهاد می شود ازدواج را به تعویق انداختند و عده ای از این بزرگواران دیرتر از موعد ازدواج کردند. بعضی ها نیز با همین دلایل دوره جوانی را پشت سر گذاشته و مجرد ماندند. در این صحفه می توانید با سرگذشت بعضی از این افراد آشنا شوید.

مرتکب حرام نشدند

در اینکه ازدواج سنت نبوی است و هرکه پای سفر عقد بنشیند نصف دین خود را کامل کرده شکی نیست اما چرا بعضی از علما تن به ازدواج نمی دهند یا دیرتر از حد متعارف ازدواج می کنند، سؤالی است که برای رسیدن به پاسخ آن سراغ آیت الله محمدهادی فقهی، از شاگردان علامه طباطبایی رفته ایم. ایشان درباره ازدواج نکردن بعضی علما می گویند:« از نظر فقها احکامی با عنوان احکام خمسه وجوددارد که در مورد ازدواج نیز صادق است. ازدواج در مواردی می تواند واجب، مستحب، مکروه، حرام یا مباح باشد». او بیشتر توضیح می دهد: 1- فردی که احتمال می دهد در صورت ازدواج نکردن به حرام می افتد، ازدواج بر او واجب است. 2- در صورتی که فرد بعد از ازدواج سبب بدبختی همسرش شود و زندگی خود و طرف مقابلش را به نابودی بکشاند و خانواده ها را اذیت کند، ازدواج بر او حرام است. 3- اما فردی که اطمینان دارد به حرام نمی افتد و تصمیم دارد سنت پیامبر(ص) را انجام دهد ازدواج بر او مستحب است. 4- زمانی که فرد می داند بعد از تشکیل زندگی مشترک، گرفتار مشکلات خاصی می شود، ازدواج برای او مکروه است. 5- اگر هیچکدام از موارد بالا نباشد ازدواج بر فرد مباح است.»
آیت الله فقهی صحبت هایش را این گونه ادامه می دهد:«افراد عالمی که ازدواج نکردند، مرتکب حرام نشدند بلکه آنان از اوضاع و احوال خودشان اطلاع داشتند و می دانستند هیچکدام از موضوعات گفته شده در موردشان صدق نمی کند؛ بنابراین کار مباحی انجام دادند. این بزرگواران عفت را پیشه خود کرده و به تحصیل و تدریس پرداختند. در تاریخ هم نمونه های بسیاری از این افراد داریم که ازدواج نکرده اند. زنان اهل بهشت، حضرت مریم(س) و حضرت معصومه(س) نمونه های آشکار این موضوعند.

1- ملامحمد کاشی

84 سال تنهایی
شاگرد خاص حکیم محمدرضا قمشه ای بود و در کلاس های درس محدث متبحر و میرزا حسین نوری شرکت می کرد. ملامحمد که به آخوند کاشی معروف است، دارای حالات معنوی و عرفانی بسیار عجیبی بوده و حکایت های بسیاری از حالات او نقل شده. بسیاری از علما و مراجع بزرگ از شاگردان او بودند که از جمله آنها می توان به مرحوم حاج آقا رحیم ارباب، آیت الله بروجردی، آقا سیدحسن قوچانی مشهور به آقانجفی و شهید سیدحسن مدرس اشاره کرد. او که 84 سال از خدا عمر گرفت، در تمام این مدت مجرد بود و همسری اختیار نکرد. روی قبر او که در تخت فولاد اصفهان قرار دارد، نوشته شده است:« فقیر الحق اضعف خلق الله آخوند ملامحمد کاشانی».

2- سیدجمال الدین اسدآبادی

تبعید و تحصن؛ مانع ازدواج
سیدجمال الدین اسدآبادی همدانی از بزرگ ترین مصلحان جهان اسلام است که بعد از گذشت سال ها از شهادتش، هنوز نامش در بین مسلمان و غیرمسلمان زنده است؛ بزرگمردی که در طول زندگی پربرکتش هم شاگردان بسیاری پرورش داد و هم یک لحظه دست از مبارزه برنداشت. شاید به همین دلیل هیچوقت نتوانست ازدواج کند و خانواده ای تشکیل دهد.
شهید مرتضی مطهری در مورد سیدجمال الدین اسدآبادی گفته است:« سید جمال هر کار ممکن را برای درمان دردهای جامعه انجام داد. مانند مسافرت، تماس، سخنرانی، نشر کتاب و مجلات، تشکیل حزب و جمعیت؛ حتی ورود و خدمت در ارتش. او در عمر 60 ساله خود ازدواج نکرد و تشکیل عائله نداد، زیرا وضع غیرثابتی داشت و هر لحظه در کشوری به سر می برد. گاهی در تحصن بود و گاهی در تبعید یا تحت نظر؛ پس نمی توانست مسئولیت تشکیل خانواده را برعهده بگیرد».

3- آیت الله حاج میرزا احمد شیرازی

مبارزی که در 40 سالگی ازدواج کرد
پدرش از خوانین روستای فیروزآباد فارس بود و روحیه مذهبی داشت. میرزا احمد عاشق درس حوزه بود اما پدرش نمی خواست فرزندش درس طلبگی بخواند. با این حال او هر روز قبل از اذان صبح نزد عالمی که نزدیکی خانه اش زندگی می کرد می رفت و قبل از طلوع آفتاب به خانه برمی گشت؛ به طوری که پدرش متوجه این رفت و آمد نمی شد. میرزا احمد در شیراز تا حد اجتهاد درس خواند و برای آیت الله آقا سید عبدالحسین لاری، حکم معین و مشاور را داشت. او سوارکار و تیرانداز ماهری بود و در جنگ با انگلیسی ها هم حضور داشت تا اینکه پس از جنگ، به هندوستان تبعید شد و در بمبئی بود. به او گفته بودند یا در تهران تحت نظر زندگی کن یا به یکی از کشورهای دیگر برو. او حجاز را انتخاب کرد و پس از مراسم حج به قم آمد. بعد از این زمان بود که تازه به فکر ازدواج افتاد؛ یعنی حدود 40 سالگی، همسرش علویه، دختر عموی مادر مرحوم آیت الله العظمی اراکی بود.

4- شیخ مرتضی طالقانی

فرزندان معنوی استاد
شیخ مرتضی طالقانی برای طلبه ها نام آشنایی است؛ عارف و زاهدی که استاد بسیاری از علمای برجسته معاصر بود. یکی از این شاگردان، مرحوم علامه جعفری بوده که مدتی نزد او می رفت و درس معارف می خواند. همچنین بخشی از فلسفه و عرفان را نیز از ایشان آموخته بود. درواقع استاد مسلم علامه جعفری در عرفان عملی، شیخ مرتضی طالقانی بوده است. آن طور که علامه جعفری می گفتند، تأثیر ایشان از شیخ مرتضی طالقانی قابل وصف نیست. شاید برای همین بود که هروقت علامه از ایشان یاد می کردند، اشک از چشمانشان جاری می شد. او که نزد علما به شیخ عارف زاهد مرتضی طالقانی معروف است تا آخر عمر یعنی 89 سالگی ازدواج نکرد اما شاگردان فراوانی در مکتب او پرورش یافتند که هرکدام از آنان فرزندان معنوی او هستند.

5- میرزا ابوالحسن جلوه

دانشمندی که تا آخر عمر مجرد ماند
میرزا ابوالحسن جلوه در دوره قاجاریه زندگی می کرد؛ دانشمندی که توانست در آن دوره از ایران مشعل حکمت را روشن نگه دارد. نسب ایشان از طریق پدر به امام حسن مجتبی(ع) و از طریق مادر به امام حسین(ع)می رسد و یکی از اجدادش سید بهاءالدین حیدر است که در قرن هفتم در زواره می زیست. این دانشمند بزرگ در طول نیم قرن تدریس، شاگردان بسیاری تربیت کرد که از جمله این افراد می توان به میرزا محمدطاهر تنکابنی، آیت الله العظمی میرزا محمدعلی شاه آبادی، ملامحمد آملی، حاج شیخ عبدالنبی نوری، سید عباس شاهرودی، سید محمود حسینی مرعشی نجفی(پدر حضرت آیت الله مرعشی نجفی) و حاج میرزا عبدالکریم سبزواری فرزند حاج ملاهادی سبزواری اشاره کرد. میرزا ابوالحسن نیز به دلیل تحصیل و تدریس، تا آخر عمر همسری اختیار نکرد. از این دانشمند بزرگ کتاب های بسیاری به یادگار مانده است.

6- شهید مطهری

ازدواج در 31 سالگی
شهید مطهری هم از علمایی است که دیرتر از حد متعارف ازدواج کردند. همسر شهید مطهری درباره چگونگی آشنایی و ازدواج با ایشان این طور می گوید:« آقای مطهری شاگرد پدرم بود و خدمت او در مشهد درس حکمت می خواند. استاد بسیار درگیر درس و فعالیت های سیاسی بود؛ بنابراین دیرتر از برادرانش ازدواج کرد. 13 ساله بودم که استاد در 31 سالگی مرا از پدرم خواستگاری کرد و در 14 سالگی به عقد او درآمدم. عروسی ما و آخرین برادرشوهرم در یک شب برگزار شد.» همسر استاد در خاطرات خود آورده است: «مادر شوهرم همیشه در حق فرزندانش دعا می کرد که علم زیاد، نسل ادامه دار و روزی حلال داشته باشند، که بحمدلله نصیب شان شد.»
همسر شهید مطهری درباره نظر استاد مطهری در مورد ازدواج فرزندانش گفته است:« آقای مطهری برای ازدواج بچه ها سختگیر نبودند. همین که جوان بالیاقت و صالحی برای دختران می آمد، راضی به ازدواج آنان بودند اما همیشه نظر دختران را می پرسیدند و درصورت رضایت آنها، با ازدواجشان موافقت می کردند». همسر شهید مطهری که همواره دغدغه سر و سامان دادن به زندگی فرزندان را داشتند، درباره این موضوع گفته است:« برای ازدواج هرکدام از آنها آقای مطهری را بارها در خواب می دیدم و نظرشان را می گفتند. حتی یک بار که برای یکی از دخترها دو خواستگار همزمان آمده بود و ما تمایل داشتیم او را به عقد جوانی که از نظر مالی تأمین بود دربیاوریم، استاد به خوابم آمدند و صراحتاً گفتند نه و سه بار این جمله را تکرار کردند و ما با آن ازدواج مخالفت کردیم.»

منبع: همشهری آیه، شماره 3 تیر 1391.